Μπρουνελέσκι, Φιλίπο

(Filippo Brunelleschi, Φλωρεντία 1377 – 1446). Ιταλός αρχιτέκτονας που άνοιξε νέους δρόμους στην τέχνη και έγινε το σύμβολο της απαρχής της αναγεννησιακής εποχής. Ξεκίνησε ως χρυσοχόος και γλύπτης. Τα έργα του στους τομείς αυτούς δεν προδιαγράφουν ακόμα την επανάσταση που θα επέφερε στην τέχνη ο δημιουργός τους. Αν και εντελώς προσωπικά, διατηρούν το πνεύμα της υστερογοτθικής παράδοσης - όπως φαίνεται από τα αργυρά αγάλματα και τις προτομές της Αγίας Τράπεζας του Αγίου Ιακώβου στον μητροπολιτικό ναό της Πιστόια και από την πλάκα της «Θυσίας του Αβραάμ» (Φλωρεντία, Εθνικό Μουσείο) με την οποία έλαβε μέρος το 1402 στον διαγωνισμό για τη δεύτερη θύρα του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας, ανταγωνιζόμενος τον Γκιμπέρτι (ο οποίος και νίκησε). Αλλά ο «Εσταυρωμένος» της Σάντα Μαρία Νοβέλα (του 1409 ή, κατά την άποψη ορισμένων, μεταγενέστερος), με τις τέλειες αναλογίες και τη συμμετρική κατανομή των μερών, είναι ήδη ένα έργο καινούργιο. Ενώ όμως δημιουργούσε τα γλυπτά αυτά ο Μ. αναζητούσε (όπως αποδείκνύεται από τις προοπτικές απόψεις του Σαν Τζοβάνι και του Παλάτσο Βέκιο, που έχουν καταστραφεί) τον τρόπο της αντικειμενικής και ορθολογιστικής απεικόνισης των σωμάτων στο χώρο: έτσι ανακάλυψε την προοπτική και όπως φαίνεται διατύπωσε τους κανόνες της. Σε αυτές και σε άλλες τεχνικές έρευνες τον οδήγησαν το ενδιαφέρον του για την κλασική αρχαιότητα (τα εκπαιδευτικά ταξίδια του στη Ρώμη χρονολογούνται μάλλον στις αρχές του 15ου αι.) και η καινούργια ουμανιστική αντίληψη της ζωής που θεωρούσε τον άνθρωπο πρωταγωνιστή της ιστορίας. Από αυτή την άποψη τα τεχνικά προβλήματα αποκτούσαν βασική σημασία γιατί ήταν τα μόνα που μπορούσαν να επιλυθούν ασφαλώς με την έρευνα και την ανακάλυψη και τελικά με την ατομική ιδιοφυΐα του τεχνίτη. Ο Μ. είχε εξάλλου στο ενεργητικό του πολλές πρακτικές ανακαλύψεις: μοχλούς, ειδικά σκάφη κ.ά. Το 1420 άρχισαν οι εργασίες του τρούλου της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, για τον οποίο ο Μ. είχε δώσει μερικά σχέδια και συμβουλές, αλλά στον σχετικό διαγωνισμό είχε έρθει ισόπαλος με τον Γκιμπέρτι και η διεύθυνση των εργασιών ανατέθηκε και στους δύο. Από το 1423 όμως ο Μ. διηύθυνε μόνος την κατασκευή του τρούλου και το γιγαντιαίο έργο (που κατασκευάστηκε χωρίς ξυλότυπο και στηρίχτηκε σ’ ένα σκελετό σε σχήμα ψαροκόκκαλου) μαρτυρεί τον χαρακτήρα και την έκταση της σύλληψης του Μ. Ενώ συνέχιζε τις εργασίες του τρούλου, που στην πραγματικότητα εξακολούθησαν σε όλη τη ζωή του αφού ο φανός άρχισε να κατασκευάζεται μόνο κατά το έτος του θανάτου του (1446), ο Μ. πραγματοποίησε πολλά άλλα έργα, που αποτελούν ορόσημα της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής, όπως το σχέδιο για το νοσοκομείο των Αθώων (1419), εργασίες για τον Άγιο Λαυρέντιο που άρχισαν μάλλον το 1423 και παρέμειναν ατελείωτες, και η αρχή του παρεκκλησίου των Πάτσι στη Σάντα Κρότσε (1428) που μετά τον θάνατό του συνεχίστηκε από άλλους, χωρίς να ολοκληρωθεί. Σε όλα τα έργα κυριαρχεί ένα καθαρό και ορθολογιστικό πνεύμα, το οποίο ρυθμίζει αρμονικά τις λειτουργίες της όρασης και της νόησης. Από το αρχικό σχέδιο του μεγάρου Πίτι του Μ. σχεδόν τίποτε δεν απομένει μετά τις μεταγενέστερες επεκτάσεις και μετατροπές. Δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ορθά η καλλιτεχνική και ιστορική σημασία του Μ. χωρίς να αναφερθεί η αποφασιστική συμβολή του στις καλλιτεχνικές ιδέες της Αναγέννησης. Θεωρείται περισσότερο από κάθε άλλον ο καινούργιος άνθρωπος στον οποίο οφείλεται η μετάβαση από τη γοτθική αντίληψη σε μια τέχνη ορθολογιστική που αποτελεί για τον θεατή ή τον επισκέπτη μια καθαρή και νοητή εμπειρία. Ο συμβολισμός, από περιγραφικός που ήταν στις διακοσμήσεις των γοτθικών μητροπολιτικών ναών, γίνεται οργανικός, εντάσσεται δηλαδή στην ίδια την κατασκευή του κτιρίου και ακολουθεί τους ίδιους κανόνες των αναλογιών, του ρυθμού και της ισορροπίας, οι οποίοι κατά τους αρχαίους φιλοσόφους ρύθμιζαν τη φυσική και την πνευματική ζωή. Έτσι, η επανάληψη των στοιχείων της κλασικής αρχιτεκτονικής σε μέτρα, που δεν είχαν ποτέ άλλοτε πραγματοποιηθεί, αποκτά έννοια διαφορετική από εκείνη της τυχαίας ή επιφανειακής απομίμησης. Είναι ένας τρόπος εμπλουτισμού των μέσων και των γνώσεων ανάλογος με αυτόν που πραγματοποίησαν οι ουμανιστές, οι οποίοι προσάρμοζαν το ύφος τους στο πνεύμα του Κικέρωνα. Εξάλλου το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Μ. για τα δημόσια έργα ή τα συνδεόμενα με τις μεγάλες οικογένειες της Φλωρεντίας φανερώνει ότι η ανανέωση των αρχιτεκτονικών αντιλήψεων είχε τον σκοπό να δώσει νέα πνοή και στην ίδια την κοινωνική ζωή. Ο τρούλος της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, στη Φλωρεντία, έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα της Αναγέννησης Φιλίπο Μπρουνελέσκι. Η στοά του Νοσοκομείου των Αθώων, στη Φλωρεντία, κατασκευάστηκε το 1444 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φιλίππο Μπρουνελέσκι.